3.1 Tunuliaqut

Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfimmit 2012-imi suliffissaaleqineq pillugu paasissutissat annertuumik nutarsarneqarput, FN-ip ataani The International Labour Organisation-ip (ILO) innersuussutai tunngavigalugit suliarineqarluni. Taamaaqataanillu suliffeqarnermi pissutsit pillugit paasissutissat assinganik Naatsorsueqqissaartarfik nutarterivoq. Paasissutissanik nutarterinerup kinguneraa suliffeqarnermi pissutsit pillugit paasissutissat nunat tamalaat akornanni periaatsit malillugit pitsaassuseqarlutik ataqatigiinnerulernerat . Suliffeqarneq aamma suliffissaaleqineq pillugit kisitsisit atorlugit sulisinnaasut kisitsisitigut paasissutissaat suliarineqarput, sulisinnaasullu pillugit kisitsisitigut paasissutissat ILO-mi innersuussutit tunngavigalugit aamma suliarineqarput.

 

Kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup qaammatip kingulliup qaangiunnerani saqqummiuttagaanit suliffissarsiortutut nalunaarsukkanut tunngasunit allaanerupput. Suliffissarsiortutulli nalunaarsukkat suliffissaaleqisut qanoq ineriartorsinnaanerinut assersuutitut atorneqarsinnaapput. Suliffissarsiortunut nalunaarsukkat suliffissaaleqisut pillugit kisitsisitigut paasissutissaat assigalugit nalilersorneqarsimanngillat, nunanilu tamalaani suleriaaseq malillugu suliarineqarsimanatik.

 

Takussutissiaq 7. 2016-imiit 2021-mut suliffissarsiortutut nalunaarsukkat aamma suliffissaaleqisut

	Agguaqatigiissillugu qaammammut amerlassusaat
	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut	2.908	2.767	2.317	1.924	1.946	1.581
- Najugaqavissuunngitsut ......	70	64	41	36	31	27
- Qaammammi pineqartumi suliffillit	1.049	1.022	836	646	615	494
Suliffissaaleqisut .............	1.790	1.681	1.440	1.242	1.300	1.059

Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik aamma kisitsisaataasivik: https://bank.stat.gl/ARNLED1, https://bank.stat.gl/ARNLED3

Malugiuk: 18-init soraarnerussutisiaqalersinnaanermut ukiussarititanut ukiullit. Soraarnerussutisiaqalersinnaanermut ukiussarititat 65-it (2016-imi), 66-it (2017-imiit 2020-mut) aamma 67-it (2021-mi).

 

3.2 Najoqqutat

Suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissani – suliffissarsiortutut nalunaarsuutinut naatsorsuutit assigalugit – sumiiffinni innuttaasut kommunit suliffissarsiuussisarfiinut suliffissarsiorlutik saaffiginninnermikkut nalunaarsuutaat pingaarnertut najoqqutarineqarput. Suliffissarsiorluni saaffiginninnerit amerlanerpaartaat kommunit allaffissornermi nalunaarsuiffianni Winformatik-imi nalunaarsorneqartarput. Qaammatit tamaasa Winformatik-imit kommunit ataasiakkaat pillugit suliffissarsiorlutik saaffiginnissimasut paasissutissaannik Naatsorsueqqissaartarfik pisarpoq.

 

ILO-mi innersuussutinut ilaavoq, piffissami inuk sulisimasutut nalunaarutigineqarsimaguni suliffissaaleqisutut nalunaarutigineqassanngitsoq! Taamaattumik Naatsorsueqqissaartarfiup suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfia atorlugu suliffissarsiortut qaammatip ingerlanerani sulisimasutut nalunaarsorneqarsimasut piiarneqartarput. Suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfik atorlugu sulisinnaasut aamma naatsorsorneqartarput, tassaallutik suliffilittut nalunaarsorsimasut imaluunniit suliffissaaleqisutut nalunaarsorsimasut. Nammineerluni nalunaarusiat suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfimmi ilaatigut atorneqartut, suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissani kingullermik tiguneqarsimaneri malillugit najoqqutarineqarput. Tamannalu suliffissaaleqisunut kisitsisit kingusissukkut saqqummersinneqartarnerannut peqqutaanerpaavoq.

 

Sulisinnaasunut suliffissaaleqisunullu kisitsisit innuttaasunut najugaqavissunut inuussutissarsiorfiusinnaasunillu ukiulinnut killilerneqarput, Naatsorsueqqissaartarfiullu innuttaasunut nalunaarsuisarfia tassani tunngavigineqarpoq. Nalunaarsuiffimmi nunap sumiiffiini inunnut paasissutissat aamma atorneqarput - soorlu najugaqarfimmut suiaassutsimullu tunngasut – suliffissaaleqisunut aamma sulisinnaasunut. Soraarnerussutisiaqalernissamut ukiussarititat 65-it (2016-imi), 66-it (2017-imiit 2020-mut) kiisalu 67-it (2021-mi) killiliinermi tunngavigineqarput.

 

Ilinniartitaanermut paasissutissat kisitsisini atorneqartut Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniakkanut qaffasinnerpaamik naammassisimasanut nalunaarsuiffianinngaanneerput (HFU), ukiup naanerani naatsorsuusiarineqartartut. ISCED11-mi ilinniakkat qaffasissusaannut taaguutit malillugit ilinniagarineqartut immikkoortiterneqarput, tulleriiaarnerili allanngortinneqarlutik – imaluunniit ataatsimut eqikkarneqarlutik – ilinniakkat qaffasissusaannut tallimanut Meeqqat atuarfiat appasinnerpaanngorlugu Ingerlariaqqiffiusumilli ilinniarneq qaffasinnerpaanngorlugu. Taassuma saniatigut Inuussutissarsiornermik ilinniakkat ilinniarfinnut arfineq-marlunnut immikkoortiterneqarput. Ilinniagaqarsimanermut naatsorsuutit pillugit annerusumik paasissutissanut innuttaasut ilinniagaqarsimassusaat pillugu saqqummersitami periaatsimut nassuiaat innersuussutigineqarpoq.

 

3.3 Periaaseq

ILO-mi naatsorsueqqissaarnermi allaffimmit periutsit nassuiaasiorneqarlutillu maleruagassiorneqarsimasut tunngaviginerullugit naatsorsuisoqarpoq. Nalunaarsuutit atorneqarsinnaasut apeqqutaallutik nunani tamalaani periutsit malinneqarput.

 

ILO-mit suliffissaaleqineq pillugu nassuiaat

ILO-mit suliffissaaleqineq pillugu nassuiaammi piumasaqaatit pingasuupput, ataatsikkut naammassineqarsimasussat. Nassuiaat malillugu piffissami naatsorsuiffiusumi inuk suliffissaaleqisutut naatsorsorneqarpoq:

 

·           Suliffilittut nalunaarsorsimanngitsoq,

·           Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimalluni,

·           Ingerlaannartumillu sulilernissamut piareersimalluni.

 

Piffissap suliffissarsiorfiusup sivisussusaa nassuiarneqanngilaq, kisianni innersuussutigineqarpoq piffissaq sivikitsuussasoq, assersuutigalugu ulloq ataaseq imaluunniit sapaatip akunnera ataaseq. Taamatuttaaq ILO-mit innersuussutigineqarpoq sulisinnaasut ukiui minnerpaaffilerneqassasut – suliffissaaleqinermut attuumassuteqartumik - nunami naatsorsuiffiusumi pissutsit atorneqartut malillugit. Ukiulli qaffasinnerpaaffissaannik innersuussuteqartoqanngilaq.

 

Naatsorsueqqissaartarfimmit suliffissaaleqineq pillugu nassuiaat

Innuttaasut suliffissarsiuussisarfinnut suliffissarsiortutut nalunaarsimasut Kalaallit Nunaanni suliffissaaleqineq pillugu paasissutissani tunngavigineqarput. Qulaanili allanneqareersutut ILO-mit nassuiaat malillugu suliffissarsiorsimaneq suliffissaaleqisutut naatsorsuunneqarnissamut naammanngilaq. Kisitsisit paasissutissat tunngavigalugit piffissap pineqartup sivikinnerpaaffissaa qaammat ataasiuvoq, tamannalu ILO-mi piffissarititamit sivisunerungaatsiarpoq. Nalunaarsuutit atorneqarsinnaasut tunngavigalugit ILO-mit innersuussutigineqartoq malillugu sapinngisamik suliat naammassineqarnissaat piviusunngortinniarlugu, Naatsorsueqqissaartarfik qaammammi suliffissaaleqisutut naatsorsorneqassagaanni piumasaqaatinik toqqartuivoq. Suliffissarsiortorlu tassaavoq:

 

·           Suliffissarsiuussisarfimmi suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasoq aamma

·           Qaammammi pineqartumi suliffeqarneq pillugu nalunaarsuisarfimmi suliffilittut nalunaarsorsimanngitsoq.

 

Nalunaarsuutit atorneqarnissaannut piareersarnermi kiisalu nunap sumiiffiini paasissutissat pissutsillu atukkat ilisimaaralugit isumannaarniarlugit, sulisinnaasunut suliffissaaleqisunullu kisitsisitigut paasissutissat innuttaasunut najugaqavissunut killilerneqarput. Innuttaasullu najugaqavissut taassaapput ukiup naatsorsuiffiusup aallartinnerani naaneranilu Kalaallit Nunaanni najugalittut nalunaarsorsimasut.

 

Taamatullu misissukkat innuttaasunut inuussutissarsiorfiusinnaasunik ukiulinnut killilerneqarput, 2016-imi 18-init 64-inut ukiulinnut, 2017-imiit 2020-mut 18-init 65-inut ukiulinnut kiisalu 2021-mi 18-init 66-inut ukiulinnut, ukiut qaffasinnerpaaffissaanni soraarnerussutisiaqalernissamut ukiussarititat atuutsinneqartut malillugit killilerneqarlutik. Ukiut minnerpaaffissaat 18-inut killilerneqarpoq, 18-it inorlugit ukiullit qaqutiguinnaq suliffissarsiuussisarfinni nalunaarsorneqartarmata. Soraarnerussutisiaqalernissamullu ukiussarititat sinnerlugit ukiulinnut aamma taanna atuuppoq. Tassungalu pissutaasinnaavoq ukiuni pineqartuni utoqqaassusillit isertitanut taarsiissutaasunik ikiorsiissutinik pisartagaqarsinnaatitaanngimmata, suliffissarsiortutut nalunaarsorsimanikkut aatsaat pisartagarineqarsinnaasunik. Taamatullu kisitsisinut nalunaarsuutini atorneqartuni suliffissaaleqisut 18-init soraarnerussutisiaqalersinnaanermut ukiussarititat avataanni ukiullit nalunaarsuutaat tamakkiisuunngillat, naatsorsuutillu annertuumik nalorninaateqarnissaat pissutigalugu ilanngunneqaratik.

 

Sulisinnaasut pillugit nassuiaat

ILO-mi nassuiaat malillugu sulisinnaasut tassaapput innuttaasut suliffillit imaluunniit suliffissaaleqisut. Naatsorsueqqissaartarfiup nassuiaataa malillugu sulisinnaasut tassaallutik Kalaallit Nunaanni najugaqavissut qaammammi pineqartumi suliffilittut nalunaarsorsimasut imaluunniit suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut. Suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissat assigalugit sulisinnaasut 18-init soraarnerussutisiaqalernissamut ukiussarititat tikillugit ukiulinnut killilerneqarput.

 

Nunap sumiiffiini innuttaasut pillugit paasissutissat

Suliffissaaleqisunut aamma sulisinnaasunut nalunaarsuiffiit suliffeqarnermi pissutsinut paasissutissat saniatigut aamma nunap sumiiffiini inunnut ataasiakkaanut paasissutissanik imaqarput. Assersuutigalugu ukiut, suiaassuseq najugarlu pillugit, Naatsorsueqqissaartarfiup innuttaasunut nalunaarsuiffiani ukiup naatsorsuiffiusup naanerani paasissutissanik. Suliffissaaleqinermi sulisinnaanermilu innuttaasup ukiup naatsorsuiffiusup naanerani inoqarfik najugaqarfia nalunaarsorsimavoq, taamaattoq innuttaasoq inoqarfimmi allami suliffissarsiortutut imaluunniit suliffeqarsimasutut nalunaarsorsimasinnaavoq.

 

3.4 Nalunaarsuutini kukkunerit

Suliffissaaleqineq pillugu kisitsisitigut paasissutissanut najoqqutat ilaatigut nalorninaateqarsinnaasut arlaqarput, ingammik ILO-mi nassuiaammit allaanerusunik nalunaarsuutillit imaluunniit nalunaarsuutinut atorneqartunut tunngassutillit. Najoqqutani kukkunertut inissisimasut pingaarnerpaat immikkoortumi matumani saqqummiunneqarput.

 

ILO-mit nassuiaat malillugu suliffissaaleqisunik peqarpoq, arlaannilli peqquteqartumik suliffissarsiuussisarfinni nalunaarsorsimanngitsunik. Tassaanerpaasarpullu innuttaasut isertitanut taarsiissutaasunik ikiorsiissutinik pisartagaqarsinnaanngitsut, suliffissarsiortutut nalunaarsorsimatinnanni pisartagarineqarsinnaanngitsunik.

 

Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasunittaaq peqarpoq, suliffissarsiunngikkaluanik, kingunerisaanilli suliffittaarsinnaasutut inissisimanngitsunik. Tassani ilaatigut piginnaanngorsarniarluni pikkorissarnerni peqataasut pineqarput.

 

Suliffissarsiortutut inississimasut tamakkerlutik suliffeqalernissamut piareersimasutut nalilerneqartanngillat, taakkuuppullu immikkoortoq 3.3 malillugu ILO-mit suliffissaaleqinermut nassuiaammi piumasaqaataasut pingajuannik naammassinnissimanngitsut. Suliffissarsiortup sulilernissamut piareersimassusaa sumiiffimmi suliffissarsiuussisarfimmi nalilersorneqartarpoq, nalilersuinerlu tunngavigalugu suliffissarsiortoq sulilernissamut piareersimassusermi immikkoortiterinerit pingasut malillugit inissinneqartarpoq. Sulilernissamullu qanoq piareersimatiginermik naatsorsuutini sumiiffinni ataasiakkaani suliffissarsiuussisarfinni qanoq immikkoortiterisarnerit annertuumik assigiinngissuteqarsinnaammata, suliffissaaleqisut kisitsisitigut paasissutissaani sulilernissamut piareersimanermut nalunaarsuutit ilanngunneqanngillat.

 

Tassungalu atatillugu aamma miserratigineqarsinnaanngilaq suliffissarsiuussisarfinni ataasiakkaani suliffissarsiortunut nalunaarsuisarnerit assigiinngissinnaanerat. Inoqarfiit ataasiakkaat akornanni suliffissaaleqisunut kisitsisit assigiinngiiaarneri nalunaarsueriaatsit assigiinnginnerannut aamma takussutissaasinnaavoq.

 

Suliffissarsiuussisarfinni ataasiakkaani nalunaarsueriaatsit piffissap ingerlanerani aamma allanngorsinnaapput. Tamanna kommunimi nalunaarsueriaatsimik allannguinermik imaluunniit sumiiffimmi suliffissarsiuussisarfimmi sulisumik taarsiisoqarneranik peqquteqarsinnaavoq.

 

Suliffissarsiortunik nalunaarsuineq assaannarmik ingerlanneqartarpoq, nalunaarsuutit qarasaasiakkut suliarineqarsinnaalersinniarlugit. Assaannarmillu nalunaarsuineq kukkunernik pilersitsisinnaavoq, tamannali minnerusumik ilimanaateqarpoq.

 

Nalunaarsuiffinni atorneqartuni kukkunerit – suliffilinnut, innuttaasunut kiisalu ilinniartitaanermi kisitsisitigut paasissutissanut nalunaarsuiffinni – suliffissaaleqisut sulisinnaasullu nalunaarsuiffiinut ingerlaqqissinnaapput, soorlu suliffissaaleqisut nalunaarsuiffiannit kukkunerit sulisinnaasut nalunaarsuiffiannut ingerlasartut.

 

ILO-mit innersuussutigineqarpoq piffissaq naatsorsuiffiusoq tunngavigineqartoq sivikitsuussasoq – assersuutigalugu ulloq ataaseq imaluunniit sapaatip akunnera ataaseq. ILO-milu innersuussummut naleqqiullugu qaammat ataaseq sivisungaatsiarsinnaavoq.